(Gepubliceerd in Vilt op 11 mei 2023, als communicatiemedewerker bij Rikolto)
Vlaanderen is een moeras. Een voedselmoeras welteverstaan. Dat weten we dankzij een recent onderzoek van Sciensano. In bijna al onze residentiële buurten vind je overwegend (of zelfs enkel) ongezonde verkooppunten. Gelukkig wonen er voorlopig nog maar weinig Vlamingen in voedselwoestijnen, buurten zonder gemakkelijke toegang tot gezonde voeding. Dat komt door de grote ‘supermarktdichtheid’ in Vlaanderen. Supermarkten hebben een ruim assortiment aan gezonde voeding in huis, en Vlaanderen telt maar weinig buurten zonder een supermarkt op wandelafstand of nabije busverbinding.
Net daarom is het belangrijk om de supermarkt zelf wat nader te bekijken. Een ruim assortiment van gezonde voeding is namelijk cruciaal, maar niet voldoende om gezonde voeding aan de man te brengen. Is de supermarkt echt een gezonde oase in de voedselwoestijn of is ze niet meer dan een illusie, een fata morgana?
Van groenteboer naar winkelrek
Vandaag komt 85 procent van wat we in België eten via de supermarkt op ons bord, maar dat was niet altijd zo. Vroeger kochten we onze verse voeding bij de beenhouwer, de kruidenier, de poelier, de viskraam en de fruit- en groenteboer. Sinds hun intrede in 1957 hebben supermarkten in België in grote mate de plaats ingenomen van zulke lokale speciaalzaken. Gezonde voeding mag dan nog steeds rijkelijk beschikbaar zijn, het wordt in de winkelrekken wel geflankeerd door snoeprepen, ultrabewerkte voeding en ongezond grote porties vlees. Anders dan de groenteboer vormt de supermarkt dus geen zuiver gezonde voedselomgeving.
Gelukkig hebben supermarkten alle hefbomen in handen om de verkoop van gezonde voeding te stimuleren, namelijk het assortiment, de winkelinrichting, de promoties en het beleid. Daarom onderzocht de Nederlandse denktank Questionmark in 2020 met ‘Superlijst Gezondheid’ of de grote Nederlandse supermarkten die hefbomen ook inzetten. De resultaten waren teleurstellend. In de meeste productgroepen overheerst een assortiment van ongezonde producten, zelfs als we snoepgoed niet meetellen.
De voornemens over gezonde winkelinrichting zijn vrijblijvend, en gekende pijnpunten als kindermarketing en ongezonde voeding aan de kassa’s worden nauwelijks aangepakt. Alle reclamefolders promoten grotendeels ongezonde producten. De beleidsteksten omvatten wel ambities, maar geen adequate doelstellingen om de verkoop van gezonde voeding te verhogen. Ook in de herhalingsstudie van 2022 was er helaas niet veel veranderd. Ekoplaza en Lidl hadden wel significante verbeteringen doorgevoerd.
Diepte van het moeras
Hoe zit het dan bij ons? In 2021 onderzocht Sciensano de reclamefolders van de vijf grootste supermarkten in België. Hun conclusie? Ultrabewerkte voedingsmiddelen krijgen meer aandacht dan gezonde voedingsmiddelen, al zijn er wel verschillen tussen de supermarktketens. Sciensano onderzocht ook de impact van de Nutriscore op labels aan de winkelrekken. De resultaten waren minder uitgesproken dan verwacht. De onderzoekers concludeerden dat er meer nodig zal zijn om klanten te laten kiezen voor gezondere voedingsproducten.
Een onderzoek naar het samenspel van alle hefbomen – assortiment, winkelomgeving promoties en beleid – zou dus ook in België waardevolle inzichten bieden. Pas dan weten we of de wijdverspreide supermarkten echt een gezonde buffer vormen tegen de verwoestijning va de Vlaamse voedselomgeving. En we zouden ontdekken hoe diep het Vlaamse voedselmoeras werkelijk is.